Γεννάδιος

I

Όνομα πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως.

1. Γ. Α’ (; – 471 μ.Χ.). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (458-471), που διαδέχτηκε στον πατριαρχικό θρόνο τον Ανατόλιο και είναι γνωστός κυρίως από την άκαμπτη στάση που επέδειξε στην αντιμετώπιση του μονοφυσιτικού ζητήματος. Συγκεκριμένα, έπεισε τον αυτοκράτορα Λέοντα Α’ (457-474) να καταδιώξει τους μονοφυσίτες, που είχε καταδικάσει η σύνοδος της Χαλκηδόνας (451), να εξορίσει στην πόλη Γάγγρα του Πόντου τον επίσκοπο Τιμόθεο και να καθαιρέσει τον πατριάρχη Αντιοχείας Πέτρο. Ο Γ. Α’ ήταν φανατικός υπέρμαχος της Ορθοδοξίας και διακρινόταν για την ταπεινοφροσύνη του και τον ασκητικό του χαρακτήρα. Την περίοδο της πατριαρχίας του ιδρύθηκαν ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής στην Κωνσταντινούπολη και η περίφημη μονή του Στουδίου. Ο Γ. Α’ έγραψε διάφορα υπομνήματα σε βιβλία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Μετά τον θάνατό του ανακηρύχθηκε από την Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία άγιος και η μνήμη του τιμάται στις 20 Νοεμβρίου, μαζί με εκείνη των πατριαρχών Πρόκλου, Μάξιμου και Ανατολίου.

2. Γ. Β’ Σχολάριος (Κωνσταντινούπολη περ. 1400 – Μονή Προδρόμου, Σέρρες 1472;). Ο πρώτος μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης οικουμενικός πατριάρχης και ο τελευταίος μεγάλος βυζαντινός θεολόγος και συγγραφέας. Το κοσμικό του όνομα ήταν Γ. ΣχολάριοςΚουρτέσης. Σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη θεολογία, φιλοσοφία και νομικά και αρχικά σταδιοδρόμησε ως δάσκαλος και αργότερα ως δικηγόρος. Η ραγδαία άνοδός του άρχισε περίπου το 1430, όταν διορίστηκε ανώτατος δικαστικός (καθολικός κριτής των Ρωμαίων) και σύμβουλος του αυτοκράτορα Ιωάννου Η’ Παλαιολόγου. Οι θέσεις αυτές τού επέτρεπαν να αναμειγνύεται στις σοβαρότερες υποθέσεις του κράτους και να επηρεάζει τον αυτοκράτορα στις αποφάσεις του. Πράγματι ο Γ. B’ έπαιξε σπουδαίο ρόλο στον χειρισμό του σημαντικότερου τότε πολιτικο-θρησκευτικού ζητήματος που συντάραζε την κοινωνία του Βυζαντίου: την ένωση των Εκκλησιών.

Ο Γ. Β’ τάχθηκε υπέρ μιας πολιτικής λύσης, μιας συμβατικής δηλαδή εκκλησιαστικής ένωσης, που θα προσφερόταν ως αντάλλαγμα για τη στρατιωτική βοήθεια που θα έστελνε ο πάπας στο Βυζάντιο, το οποίο ένιωθε ήδη τον ασφυκτικό κλοιό των Τούρκων. Την άποψη αυτή υποστήριξε και στη σύνοδο της Φλωρεντίας (1438-39). Όταν όμως επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, η σύσσωμη αντίδραση του λαού κατά της ένωσης ή ίσως άλλες σκέψεις και υπολογισμοί τον έκαναν να αναθεωρήσει τις απόψεις του. Κράτησε μια διφορούμενη στάση στο ζήτημα έως το 1445, όταν μπροστά στην επιθανάτια κλίνη του ηγέτη της ανθενωτικής μερίδας Μάρκου Ευγενικού ο Γ. B’ ορκίστηκε να αναλάβει στο εξής αμείλικτο αγώνα κατά των λατινόφρονων παραχαρακτών της Ορθοδοξίας. Η μεταστροφή του αυτή τον έφερε σε ρήξη με τον αυτοκράτορα και αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του στα ανάκτορα. Το 1450 έγινε μοναχός στη μονή Χαρσιανίτου της Κωνσταντινούπολης και πήρε το όνομα Γ. Από τότε εντάθηκε η ανθενωτική του εκστρατεία. Με θεολογικές πραγματείες, δημοκρατικούς λόγους, αφορισμούς και προφητείες προσπαθούσε να πείσει τους άρχοντες και τον λαό ότι κάθε αντίσταση στους Τούρκους ήταν όχι μόνο μάταιη αλλά και αντίθετη με τα σχέδια της θείας πρόνοιας. Κατά την Άλωση της Πόλης κάποιος Τούρκος μπέης τον πήρε αιχμάλωτο στην Aδριανούπολη. Γρήγορα όμως ο Μωάμεθ ο Πορθητής τον αναζήτησε και τον διόρισε πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Ο σουλτάνος μπορούσε έτσι να είναι ήσυχος ότι ο νέος πατριάρχης με το γνωστό αντιλατινικό του πάθος δεν θα υποστήριζε καμία από τις αντιτουρκικές σταυροφορίες που στόχευαν στην ανασύσταση του Βυζαντίου.

Από το 1454 έως το 1466, ο Γ. B’ ανέβηκε τρεις φορές στον πατριαρχικό θρόνο και τρεις φορές παραιτήθηκε, επειδή απελπιζόταν με τα τεράστια προβλήματα που δημιουργούσε η τουρκική κατάκτηση. Τελικά αποσύρθηκε στη μονή του Προδρόμου κοντά στις Σέρρες, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, συγγράφοντας όχι μόνο θεολογικά έργα αλλά και Θρήνους επί τω του Γένους ολέθρω. Από εκεί επίσης απαγόρευσε την ανάγνωση και διέταξε το κάψιμο των έργων του μεγάλου οραματιστή και πιο πρωτότυπου Βυζαντινού φιλοσόφου, του Πλήθωνα.

Παρά το γεγονός ότι ο Γ. B’ επικρίθηκε από σύγχρονούς του και νεότερους ιστορικούς για την ασυνέπεια του χαρακτήρα του και ιδίως για τα ηττοπαθή κηρύγματά του στις κρίσιμες ώρες της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης, όλοι αναγνωρίζουν ότι ήταν ο πολυγραφότερος και πολυμαθέστερος συγγραφέας των τελευταίων χρόνων του Βυζαντίου. Τα έργα του εκδόθηκαν σε οκτώ ογκώδεις τόμους (Παρίσι, 1928-36). Εκτός από πολλές θεολογικές πραγματείες, σχετικές πάντοτε με τις δογματικές διαφορές των δύο Εκκλησιών, έγραψε πλήθος λόγων και επιστολές σε επίσημα πρόσωπα, φιλοσοφικές διατριβές, σχόλια στον Αριστοτέλη και μεταφράσεις από τα λατινικά έργα του Θωμά του Ακινάτη.

II

Επώνυμο επιφανούς οικογένειας από την Ήπειρο.

1. Αναστάσιος (Αθήνα 1840 – 1911). Καθηγητής της ιστορίας, πολιτικός και δημοσιογράφος, γιος του Γεωργίου (βλ. 2.). Μετά τις φιλοσοφικές και ιστορικές του σπουδές στο Μόναχο, διορίστηκε καθηγητής της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά γρήγορα παραιτήθηκε για να αναμειχθεί στην πολιτική. Με την εφημερίδα του Αθηνά πρωτοστάτησε στην κίνηση που κατέληξε στην έξωση του Όθωνα. Το 1862 διορίστηκε ξανά καθηγητής της ιστορίας, αλλά ύστερα από δύο χρόνια παραιτήθηκε για χάρη της πολιτικής. Ήταν αντίπαλος του Χαρίλαου Τρικούπη και αργότερα (μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897) σφοδρός επικριτής του Γεωργίου Α’. Έγραψε μια Σύντομη ιστορία της Ελλάδος (από το 146 π.Χ. έως το 1862) και το έργο Η νέα Ελλάς και η Ελλάς του 1821, που εκδόθηκε και στα γαλλικά (1897).

2. Γεώργιος (Σηλυβρία Θράκης 1786 – Αθήνα 1854). Διδάσκαλος του Γένους, Φιλικός και αγωνιστής του 1821. Μεγάλωσε στα Δολιανά της Ηπείρου και σπούδασε στα Ιωάννινα και στην ελληνική σχολή του Βουκουρεστίου. Αργότερα συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Γερμανία (1809-14). Σταδιοδρόμησε κυρίως ως δάσκαλος, αρχικά στο Βουκουρέστι και έπειτα στην Οδησσό. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και έλαβε μέρος στην επανάσταση του Υψηλάντη στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Μετά την αποτυχία της επανάστασης, κατέφυγε στη Γερμανία και από εκεί κατέβηκε το 1824 στην Ελλάδα. Υπηρέτησε κυρίως ως οργανωτής σχολείων στο Άργος, στο Ναύπλιο και στην Αίγινα. Αυτός επίσης συγκρότησε τον αρχικό πυρήνα της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Νομισματικού Μουσείου (1832). Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ανέπτυξε μεγάλη εκπαιδευτική και κοινωνική δράση ως καθηγητής της Ριζαρείου σχολής και μέλος διαφόρων κοινωφελών συλλόγων. Εκτός από μερικές μεταφράσεις του από τα γερμανικά και τα ιταλικά, έγραψε διάφορα διδακτικά εγχειρίδια (γραμματικής κ.ά.).

3. Ιωάννης (Αθήνα 1844 – Λονδίνο 1932). Διπλωμάτης, λόγιος και βιβλιόφιλος, γιος του Γεωργίου (βλ. 2.). Σπούδασε στην Αθήνα, στη Μάλτα και στο Λονδίνο και ακολούθησε τον διπλωματικό κλάδο. Υπηρέτησε κυρίως ως πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο. Ανέλαβε διάφορες διπλωματικές αποστολές στις ΗΠΑ και ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στο συνέδριο του Βερολίνου (1878). Έγραψε σχετικά με την Κυνηγεσία παρ’ αρχαίοις, για την ελληνική γλώσσα και το έργο Η καθ’ ημάς θάλασσα, η Μεσόγειος, τοΑιγαίον.Η πολύτιμη συλλογή του σπάνιων βιβλίων αποτέλεσε τον πυρήνα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης (βλ. λ.).

4. Παναγιώτης (Αθήνα 1847 – 1917). Γεωπόνος και συγγραφέας, γιος του Γεωργίου (βλ. 2.). Μετά τις σπουδές του στην Ελβετία και στις ΗΠΑ, προσελήφθη ως γεωπόνος στα κτήματα του Χρ. Ζωγράφου στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Θεσσαλία (1874). Μετά την αποτυχία μιας εξέγερσης που οργάνωσε εκεί, κατέφυγε στην ελεύθερη Ελλάδα, όπου υπηρέτησε κυρίως ως επιθεωρητής γεωργίας και διευθυντής γεωργικών σχολών. Το 1895 μετακλήθηκε στην Κύπρο για να διδάξει και να εφαρμόσει τις νεότερες γεωργικές μεθόδους. Το 1904 επέστρεψε στην Αθήνα και επιδόθηκε στη συγγραφή ποικίλων γεωπονικών εργασιών (για τον καπνό, το βαμβάκι, την άμπελο, τις ασθένειες φυτών κλπ.). Συνέγραψε επίσης τη δωδεκάτομη Ελληνική Γεωργία (1885-96) και το Φυτολογικόν Λεξικόν (1912-13). Ο Γ. κληροδότησε τη βιβλιοθήκη του, αποτελούμενη από 3.300 τόμους, στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

Ο διδάσκαλος του Γένους Γεώργιος Γεννάδιος.

III

Όνομα μητροπολιτών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Νικόλαος Λυμούρης (Θεσσαλονίκη 1951 –). Μητροπολίτης Σασίμων (1997-). Σπούδασε σε διάφορα πανεπιστήμια της Αμερικής και της Ευρώπης, αναγορεύτηκε διδάκτορας στην Αμερική (PhD) και πήρε Doctorat d’ Etat των πανεπιστημίων του Στρασβούργου της Γαλλίας και του Τίβιγκεν της Γερμανίας. Το 1976 χειροτονήθηκε διάκονος και εκάρη μοναχός και το 1983 έγινε πρεσβύτερος. Υπηρέτησε στο τμήμα Πίστις και Τάξις του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών ως εκτελεστικός γραμματέας (Γενεύη), καθώς επίσης και στη μεικτή διεθνή επιτροπή επί του θεολογικού διαλόγου με τους λουθηρανούς, ενώ συμμετέχει από το 1996 και στον διεθνή θεολογικό διάλογο με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Το 1997 εξελέγη τιτουλάριος μητροπολίτης της επισκοπής Σασίμων. Εκπροσωπεί το οικουμενικό πατριαρχείο σε διάφορες διεθνείς επιτροπές και διαλόγους. Έχει γράψει περισσότερες από 200 θεολογικές μελέτες και άρθρα.2. Ζερβός Τσαμπίκος (Κρεμαστή Ρόδου 1937 –). Μητροπολίτης Ιταλίας και έξαρχος Νοτίου Ευρώπης (1996-). Μετά την αποφοίτησή του από την Πατμιάδα Εκκλησιαστική Σχολή σπούδασε στη Θεολογική Σχολή Χάλκης (1961) και συμπλήρωσε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο της Νάπολης (κοινωνιολογία και ψυχολογία) και στην Ποντιφική Θεολογική Σχολή Νότιας Ιταλίας, της οποίας αναγορεύτηκε διδάκτορας. Το 1961 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1963 πρεσβύτερος. Υπηρέτησε ως γενικός αρχιερατικός επίτροπος της μητρόπολης Αυστρίας. Το 1970 εξελέγη επίσκοπος Κρατείας (με έδρα τη Νάπολη), όπου ανέπτυξε σημαντική πνευματική, κοινωνική και φιλανθρωπική δράση. Το 1996 εξελέγη παμψηφεί από την Ιερά Σύνοδο του οικουμενικού πατριαρχείου μητροπολίτης Ιταλίας. Στη μέχρι τώρα ποιμαντορία του ίδρυσε 190 νέες ενορίες, 3 μοναστήρια, επανασύστησε τη μονή Αγίου Γεωργίου Βενετίας και πέτυχε την απόκτηση ιερών ναών στη Ρώμη, στο Αλίσιον (Λέτσε), στο Τορίνο, στο Ρίμινι, στην Κατάνη κ.α. Το 1999 ανακηρύχθηκε διδάκτορας της θεολογικής σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έργα του: Η προσφορά του Οικουμενικού Πατριαρχείου διά την ενότητα των Χριστιανών, Οι Έλληνες Ορθόδοξοι της Καμπανίας από της Αλώσεως μέχρι της Ενώσεως της Ιταλίας και του Γκαριβάλδη κ.ά.3. Γ. Χρυσουλάκης (Περιβολάκια Σητείας Κρήτης 1924 –). Μητροπολίτης Μπουένος Άιρες, υπέρτιμος και έξαρχος Νοτίου Αμερικής (1996-2001). Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση, κατά τη διάρκεια της Γερμανοϊταλικής κατοχής (1941-44). Πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Γερμανούς και βασανίστηκε. Το 1944 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1946 πρεσβύτερος. Το 1979 εξελέγη από την Ιερά Σύνοδο του οικουμενικού πατριαρχείου επίσκοπος Μπουένος Άιρες, ενώ το 1996 εξελέγη πρώτος μητροπολίτης της νεοσυσταθείσας τότε μητρόπολης Μπουένος Άιρες, υπέρτιμος και έξαρχος Νοτίου Αμερικής, όπου παρέμεινε μέχρι το 2001 και ανέπτυξε σημαντικό οργανωτικό, πνευματικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο.